viết bởi Nguyễn Thị Vân Anh
Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, đất nước Trung Quốc đã chứng kiến sự phát triển lớn mạnh của nhiều triều đại huy hoàng. Các triều đại như Nhà Hán, nhà Đường, nhà Minh… đã góp phần quan trọng vào sự phồn thịnh và phát triển của quốc gia này. Cùng TBT khám phá chi tiết lịch sử hoàng kim nhất các triều đại Trung Quốc của lịch sử Trung Hoa.
Niên biểu các triều đại Trung quốc phong kiến trong lịch sử Trung Hoa
| Năm | Triều đại | Thời kỳ | Người sáng lập | Thủ đô |
| c. 2100–1600 TCN | Nhà Hạ | Zhenxun (Lạc Dương), Dương Thành (Đặng Phong), Trịnh Châu | ||
| c.1600–1046 TCN | Nhà Thương | vua Đường | Âm (An Dương) | |
| c. 1046–256 TCN | Triều đại nhà Chu | |||
| c. 1046–771 TCN | Tây Chu | |||
| c. 770–475 TCN | Đông Chu | Thời Xuân Thu | Kỷ Nhất Cư (Chu Bình Vương) | Luoyi (Lạc Dương) |
| 475–221 TCN | Đông Chu | Giai đoạn chiến tranh | ||
| 221–206 TCN | Nhà Tần | Ying Zheng (Tần Thủy Hoàng ‘Hoàng đế đầu tiên của Tần’) | Hàm Dương (Tây An) | |
| 206 TCN–220 SCN | nhà Hán | Lưu Bang | Trường An (Tây An) | |
| 206 TCN – 9 SCN | Tây Hán (Cựu Hán) | Lưu Bang | Trường An (Tây An) | |
| 9–23 SCN | Nhà Tân | Vương Mãng | Trường An (Tây An) | |
| 25–220 | Đông Hán (Hậu Hán) | Lưu Tú | Lạc Dương | |
| 220–265 | Tam quốc | Nước Ngụy | Tào Phi | Lạc Dương |
| 221–263 | Nước Thục | Lưu Bangt | Thành Đô | |
| 222–280 | Nước Ngô | Kiến Nghiệp (Nam Kinh) | Kiến Nghiệp (Nam Kinh) | |
| 265–420 | Nhà Tấn (Tư Mã Tấn) | Tư Mã Diên | Lạc Dương | |
| 265–316 | Tây Tấn | Tư Mã Diên | Lạc Dương | |
| 317–420 | Đông Tấn | Tư Mã Duệ | Kiến Khang (Nam Kinh) | |
| 304–439 | Mười Sáu Kỳ | |||
| 420–589 | Bắc triều và Nam triều | |||
| 386–581 | Các triều đại phương Bắc | |||
| 386–534 | Bắc Ngụy | Thác Bạt Khuê | Pingcheng (Đại Đồng), Lạc Dương | |
| 534–550 | Đông Ngụy | Dã Thành (Hàm Đan) | ||
| 535–557 | Tây Ngụy | Trường An (Tây An) | ||
| 550–577 | Bắc Tề | Cao Dương | Dã Thành (Hàm Đan) | |
| 557–581 | Bắc Chu | Vũ Văn Quyết | Trường An (Tây An) | |
| 420–589 | Các triều đại phía Nam | |||
| 420–479 | Nhà Tống | Lưu Vũ | Kiến Khang (Nam Kinh) | |
| 479–502 | Nước Tề | Hoàng đế Gao | Kiến Khang (Nam Kinh) | |
| 502–557 | Lương | Tiểu Yến | Kiến Khang (Nam Kinh) | |
| 557–589 | Trần | Trần Bá Tiên | Kiến Khang (Nam Kinh) | |
| 581–618 | Nhà Tùy | Dương Kiến | Daxing (Tây An), Lạc Dương | |
| 618–907 | Nhà Đường | Lý Nguyên | Trường An (Tây An), Lạc Dương | |
| 907–960 | Thời Ngũ Đại Thập Quốc | |||
| 907–923 | Hậu Lương | Chu Văn | Khai Phong | |
| 923–936 | Hậu Đường | Lý Tồn Úc | Lạc Dương | |
| 936–946 | Hậu Tấn | Thạch Kim Đường | Khai Phong | |
| 947–950 | Hậu Hán | Lưu Chí Viễn | Khai Phong | |
| 951–960 | Hậu Chu | Quốc Vĩ | Khai Phong | |
| 907–1125 | nhà Liêu | Liêu Thái Tổ | Thượng Kinh (Xích Phong) | |
| 960–1279 | nhà Tống | Triệu Khuông Dận | ||
| 960–1127 | Bắc Tống | Triệu Khuông Dận | Biện Kinh (Khai Phong) | |
| 1127–1279 | Tống Phương Nam | Chu Câu | Lâm An (Hàng Châu) | |
| 1038–1227 | triều đại Tây Hạ | Lý Nguyên Hào | Hưng Khánh (Yinchuan) | |
| 1115–1234 | Triều Đại Tấn (Triều Jurchen) | Tấn Thái Tổ Hoàng đế | Huining (Cáp Nhĩ Tân), Zhongdu (Bắc Kinh), Bianjing (Khai Phong) | |
| 1271–1368 | Nhà Nguyên | Hốt Tất Liệt | Đại Đô (Bắc Kinh) | |
| 1368–1644 | Nhà Minh | Chu Nguyên Chương | Yingtian (Nam Kinh), Shuntian (Bắc Kinh) | |
| 1644–1912 | Nhà Thanh | Hồng Thái Cực (Aisin Gioro Nurhachi) | Bắc Kinh | |
| 1912–1949 | Trung Hoa Dân Quốc | Tôn Trung Sơn (Tôn Trung Sơn) | Bắc Kinh, Vũ Hán, Nam Kinh | |
| 1949–nay | Cộng hòa nhân dân Trung Hoa | Mao Trạch Đông | Bắc Kinh |
9 triều đại hoàng kim trong lịch sử Trung Quốc thời phong kiến
1. Nhà Hạ (khoảng 2070 TCN – 1600 TCN)
Nhà Hạ (夏朝) được xem là triều đại đầu tiên trong lịch sử Trung Quốc cổ đại, trải qua tổng cộng 14 đời với 17 vị vua theo các bản ghi lịch sử. Theo một số người, nhà Hạ được hình thành từ một số thị tộc sinh sống dọc theo sông Hoàng Hà.
Theo truyền thống, nhà Hạ được coi là bước khởi đầu của chuỗi triều đại cha truyền con nối của Trung Quốc. Tuy nhiên, về mặt lịch sử, ít chứng cứ được ghi lại về triều đại này, khiến nhiều nhà sử học coi đó như một phần của thần thoại, với câu chuyện được truyền miệng hơn là được viết. Cho đến khi triều đại nhà Chu xuất hiện, khoảng 554 năm sau, chúng ta mới bắt đầu thấy các bản ghi về triều đại đầu tiên của Trung Quốc. Mặc dù các di tích tại Erlitou, ở trung tâm lưu vực sông Hoàng Hà, được xác định là thời kỳ Hạ, nhưng không chắc chắn liệu chúng có liên quan chặt chẽ với nhà Hạ như được mô tả trong các tác phẩm của nhà Chu hay không.
2. Nhà Thương (khoảng 1600 TCN -1050 TCN)
Thời kỳ nhà Thương (商朝) đánh dấu sự xuất hiện của triều đại thứ hai trong lịch sử Trung Quốc, là triều đại phong kiến đầu tiên để lại ghi chép lịch sử. Trải qua hơn 500 năm và có 31 vị vua, nhà Thương chính là giai đoạn mà nền văn minh Trung Quốc bắt đầu hình thành dọc theo sông Hoàng Hà.
Dưới triều đại nhà Thương, hình thức chữ viết sớm nhất của Trung Quốc – giáp cốt văn được phát minh. Nó là những hiện vật được sử dụng cho việc bói toán, gọi là ‘xương tiên tri’ trong tiếng Anh. Tên gọi này xuất phát từ vật liệu mai rùa và xương động vật. Giáp cốt văn không chỉ là nguồn thông tin về tín ngưỡng mà còn là hệ thống chữ viết đầu tiên của văn tự cổ đại Trung Quốc.
Ngoài ra, nhà Thương đã đạt được tiến bộ đáng kể trong toán học, thiên văn học, nghệ thuật và công nghệ quân sự. Họ phát triển hệ thống lịch cao cấp và sử dụng ngôn ngữ Trung Quốc hiện đại sơ khai. Ghi chép bằng xương và bia ký bằng đồng có chứa ký hiệu văn tự là minh chứng cho sự xuất hiện của hệ thống chữ viết và kỹ thuật luyện kim từ thời kỳ này.
Nhà Thương còn nổi tiếng với chế độ chiếm hữu nô lệ, tổ chức thống trị và quân đội khổng lồ. Simuwu Rectangular Ding – một chiếc bình bằng đồng lớn nhất từng được tìm thấy trên thế giới, được sản xuất trong thời nhà Thương. Đây là một ví dụ của loại đồ đồng hình chữ nhật với bốn chân và chứa ký tự mang nghĩa là nữ hoàng, phản ánh hình ảnh của si trong kịch bản xương oracle.
Trong tôn giáo nhà Thương, nhà vua đóng vai trò quan trọng trong việc thờ cúng thần tối cao Di và tổ tiên hoàng gia. Chữ viết xuất hiện lần đầu tiên trong nền văn minh Trung Hoa vào thời kỳ này, ban đầu có tính chất tượng hình và sau đó trở thành một hệ thống chữ viết phức tạp hơn. Mặc dù nhiều mẫu chữ viết từ thời nhà Thương đã bị mất, nhưng một số vẫn tồn tại trên các mảnh đồng và xương tiên tri.
3. Nhà Chu (1046 TCN – 256 TCN)
Nhà Chu (周朝) là triều đại lâu đời nhất trong lịch sử Trung Quốc, thống trị khu vực này suốt gần 8 thế kỷ. Thời kỳ này được phân chia thành Tây Chu (1045–771 TCN), Xuân Thu (770–476 TCN) và Chiến Quốc (475–221 TCN), các thời kỳ sau đó được gọi là Đông Chu. Trái ngược với sự hòa bình và thịnh vượng của Tây Chu, Đông Chu là một giai đoạn phân chia lớn với việc vua Chu mất quyền lực và xuất hiện bảy quốc gia nổi tiếng. Trong số này, nước Tần giành chiến thắng và thành lập nhà Tần sau này.
Năm 1050, nhà Chu chinh phục nhà Thương nhờ đó mở rộng đáng kể lãnh thổ Trung Quốc. Họ mô tả chiến thắng này như một trận đấu của chiến binh chính nghĩa và cao thượng trước sự suy đồi đạo đức của nhà Thương. Các cấu trúc chính trị của các bang tiếp tục tồn tại trong thời kỳ nhà Chu. Thay vì cố gắng thống trị toàn bộ lãnh thổ như nhà Thương, nhà Chu ủy thác quyền lực cho các thành viên đáng tin cậy hoặc quan chức cấp dưới, hỗ trợ bằng quân đội xây dựng các đồn trú có tường bao quanh.
Trong thời kỳ nhà Chu, nhiều tư tưởng triết học và những triết gia quan trọng đã hình thành và ảnh hưởng lâu dài đến văn minh Trung Quốc. Nho giáo được Khổng Tử sáng lập vào thế kỷ thứ 5 và thứ 4 TCN, cung cấp nguyên tắc đạo đức cho xã hội với tôn trọng gia đình và lòng hiếu thảo trong xã hội. Ý tưởng của Khổng Tử đã được phát triển và truyền bá bởi Mạnh Tử và tiếp tục ảnh hưởng trong hơn 2.000 năm. Đạo giáo và Chủ nghĩa pháp lý cũng ra đời trong thời nhà Chu.
Nhà Thương thời kỳ hoàng kim có chế độ chiếm hữu nô lệ, giai cấp thống trị, tổ chức và quân đội lớn. Ghi chép bằng xương và bia ký bằng đồng chỉ ra sự xuất hiện của hệ thống chữ viết và kỹ thuật luyện kim từ thời kỳ này. Dưới thời nhà Chu, văn hóa và nền văn minh phát triển mạnh mẽ, chữ viết được hệ thống hóa, tiền đúc phát triển và đũa được đưa vào sử dụng.
4. Nhà Tần (221 – 207 TCN)
Nhà Tần (秦朝) là triều đại đầu tiên thống nhất lịch sử Trung Quốc. Vương Anh Chính, người lãnh đạo của nhà Tần, liên tiếp đánh bại các quốc gia như Hán, Triệu, Ngụy, Chu, Diên, Tề, hoàn thành sự thống nhất đất nước. Vào năm 221 TCN, Anh Chính tự xưng là “Tần Thủy Hoàng” và trở thành hoàng đế đầu tiên ở Trung Quốc.
Tuy nhà Tần chỉ tồn tại trong 15 năm, nhưng để lại dấu ấn lớn trong lịch sử. Tần Thủy Hoàng không chỉ là hoàng đế đầu tiên mà còn là người đầu tiên sử dụng danh hiệu hoàng đế ở Trung Quốc. Ông cũng tiến hành chuẩn hóa các đơn vị trọng lượng và đo lường cũng như hệ thống chữ viết.
Những công trình xây dựng vĩ đại như Vạn Lý Trường Thành và Đội quân đất nung được xây dựng trong thời kỳ này, chứng minh sự quyết tâm và sức mạnh của nhà Tần trong việc xây dựng đế chế.
5. Nhà Hán (206 TCN – 220 SCN)
Nhà Hán (汉朝), một triều đại quan trọng trong lịch sử Trung Quốc, trải qua 421 năm cai trị với tổng cộng 25 vị hoàng đế. Trong thời kỳ này, kỹ thuật làm giấy của người Hán trở thành một trong bốn phát minh quan trọng đến ngày nay.
Nhà Hán tồn tại đồng thời với Đế chế La Mã và là một trong những triều đại quan trọng và mạnh mẽ nhất trong lịch sử Trung Quốc. Triều đại này nổi tiếng với việc khởi đầu giao thương trên Con đường tơ lụa, nối kết Trung Quốc với Trung Á và Châu Âu.
Trong thời kỳ Nhà Hán, Nho giáo chính thức trở thành trụ cột của văn minh Trung Quốc, trong khi Phật giáo, xuất phát từ Ấn Độ cổ đại, được giới thiệu và Đạo giáo, tôn giáo địa phương, phát triển. Hoa Đà phát minh thuốc gây mê đầu tiên và là bác sĩ đầu tiên thực hiện phẫu thuật dưới tác dụng của gây mê toàn thân. Cai Lun cải tiến kỹ thuật làm giấy, còn Zhang Heng phát minh máy đo địa chấn đầu tiên.
Triều đại Nhà Hán chú trọng vào bổ nhiệm chính quyền dựa trên thành tựu hơn là sự ra đời, mở rộng quân sự và phát triển Con đường tơ lụa. Nét đặc trưng của Nho giáo như tự kiểm soát, quan tâm đến người khác, lễ nghi, tôn trọng nguyên tắc và lòng hiếu thảo rất được coi trọng trong đạo đức của quan chức chính phủ. Giáo dục trên cơ sở Nho giáo được thúc đẩy bởi việc sử dụng giấy, giúp thống nhất văn hóa Trung Quốc.
Các bộ lạc du mục từ thảo nguyên liên kết và xâm chiếm Trung Quốc, khiến Hoàng đế Hán Quang Vũ Đế (khoảng 141-87 trước Công nguyên) phải triển khai quân đội để chinh phục và mở rộng lãnh thổ. Điều này cũng mở ra các khu vực thương mại mới cho hàng hóa Trung Quốc.
6. Nhà Đường (618 – 907)
Nhà Đường (大唐) là thời kỳ cai trị mạnh mẽ với Thủ đô Trường An (hiện là Tây An) là thành phố lớn nhất thế giới. Đường Thái Tông – hoàng đế thứ hai của nhà Đường nổi tiếng là một trong những vị hoàng đế vĩ đại nhất trong lịch sử Trung Quốc. Sự cởi mở và dũng cảm của ông đã đặt nền móng cho thịnh vượng của triều đại trong suốt 100 năm. Nhà Đường cũng là nơi xuất hiện nữ hoàng đế duy nhất trong lịch sử Trung Quốc – Võ Tắc Thiên.
Thời kỳ Nhà Đường chứng kiến sự phồn thịnh của thơ ca, hội họa, đồ gốm tráng men ba màu và in khắc gỗ. Những nhà thơ lỗi lạc như Lý Bạch và Đỗ Phủ đã nổi tiếng trong thời kỳ này. Hàn Quốc, Nhật Bản và các nước chư hầu khác đã gửi sinh viên đến học tại Trường An và Lạc Dương.
Công nghệ sản xuất giấy, dệt may và các công nghệ khác của Trung Quốc đã lan rộng sang Tây Á và Châu Âu thông qua khu vực Ả Rập. Hồi giáo đã đặt chân vào Trung Quốc. Phụ nữ trong thời kỳ này đã trải qua sự cải thiện đáng kể về vị thế và được tự do kết hôn, ly hôn.
Trong triều đại nhà Đường, Phật giáo bắt đầu thâm nhập vào xã hội Trung Quốc. Các nhà sư Phật giáo xây trường học cho trẻ em, chỗ ở cho du khách. Các tu viện cũng trở thành điểm giao thương thông qua việc thành lập các doanh nghiệp kinh tế, như nhà máy và máy ép dầu. Những nguồn tài chính này sau đó cho phép họ tham gia hoạt động cho vay và môi giới cầm đồ. Phật giáo cũng mang đến ý nghĩa văn hóa qua nghệ thuật và câu chuyện của các nhà sư.
7. Nhà Tống (960 – 1279)
Triều đại nhà Tống (宋朝) đã trải qua một giai đoạn phồn thịnh với sự tăng trưởng đáng kể trong kinh tế hàng hóa, văn hóa, giáo dục và đổi mới khoa học tại Trung Quốc. Ước tính năm 1000, GDP của Trung Quốc đạt 26,55 tỷ USD, chiếm 22,7% tổng GDP thế giới và GDP bình quân đầu người là 450 USD, vượt cao hơn so với mức 400 USD ở Tây Âu cùng thời kỳ.
Công nghiệp đóng tàu phát triển mạnh mẽ, thương mại thịnh vượng qua việc tăng cường giao thiệp với Nam Thái Bình Dương, Trung Đông, Châu Phi, Châu Âu và hơn 50 quốc gia khác.
“Tứ đại phát minh” của người Trung Quốc thời cổ đại (giấy, in ấn, la bàn và thuốc súng) tiếp tục được phát triển trong thời kỳ nhà Tống. Tiền giấy, xuất hiện sớm nhất trên thế giới, đã được phát hiện tại tỉnh Tứ Xuyên và có niên đại từ thời nhà Tống.
Tục bó chân đã bắt đầu xuất hiện và quan niệm thẩm mỹ kỳ lạ này đã gây tổn thương nghiêm trọng đến sức khỏe của phụ nữ.
8. Nhà Minh (1368 – 1644)
Nhà Minh (大明), hay còn được biết đến với tên gọi Đại Minh, được thành lập bởi Chu Nguyên Chương. Ông là người lãnh đạo đã đánh bại Đế chế Mông Cổ đang suy tàn tại Trung Quốc, mở đầu cho triều đại Nhà Minh và là triều đại cuối cùng do người Hán cai trị.
Biên giới phía bắc thường xuyên chịu những biến động, dẫn đến việc tái xây dựng Vạn Lý Trường Thành. Phần lớn của Vạn Lý Trường Thành ngày nay được xây mới hoặc sửa chữa trong thời kỳ Nhà Minh.
Ngành thương mại hàng hải phát triển mạnh mẽ. Hoàng đế Minh Thành Tổ đã xây dựng một hạm đội quy mô lớn và gửi sứ giả để thám hiểm, thu thập cống phẩm và mở rộng quan hệ thương mại với phương Tây.
9. Nhà Thanh (1644–1912)
Nhà Thanh (满清) là triều đại phong kiến cuối cùng trong lịch sử Trung Quốc, kéo dài 276 năm với tổng cộng mười hai vị hoàng đế. Đây là thời kỳ chứng kiến sự cai trị của nước ngoài đối với Trung Quốc. Với sự hỗ trợ của tướng lĩnh Mông Cổ và nhà Minh, người Mãn Châu chiếm đóng miền Bắc Trung Quốc và thành lập nhà Thanh vào năm 1644, sau khi Hoàng đế nhà Minh tự sát tại Bắc Kinh. Trong thời gian đến năm 1662, họ đánh bại quân Minh cuối cùng, giành quyền kiểm soát hoàn toàn Trung Quốc. Nhà Thanh chứng kiến sự mở rộng của đất nước thành một quốc gia đa sắc tộc rộng lớn, bao gồm Đài Loan, Trung Á Trung Quốc, Mông Cổ và Tây Tạng, tất cả đều được sáp nhập vào khối đất Trung Quốc dưới triều đại này.
Nhà Thanh còn là thời kỳ chứng kiến sự xuất hiện của một tác phẩm văn học vĩ đại trong lịch sử tiểu thuyết Trung Quốc, đó là “Hồng Lâu Mộng” của Tào Tuyết Cần, xuất bản lần đầu vào năm 1791. Trong triều đại Nhà Thanh, quan hệ với châu Âu đã thay đổi đáng kể. Ban đầu, người châu Âu viết về Trung Quốc tích cực và thực hiện thương mại dựa trên mong muốn của người Trung Quốc. Tuy nhiên, khi Vương quốc Anh trở thành đối tác thương mại lớn của Trung Quốc vào thế kỷ 18, quan hệ đã trở nên khác biệt. Sau Chiến tranh nha phiến (1840-1842), quan hệ với châu Âu trở nên không công bằng hơn, với quy chế tối huệ quốc áp dụng đối với Vương quốc Anh. Điều này có nghĩa là mọi hiệp định thương mại trao cho quốc gia nào đều áp dụng tự động cho Vương quốc Anh.
Trong giai đoạn này, chế độ chuyên quyền của Trung Quốc cổ đại đạt đến đỉnh điểm. Nông nghiệp và thương mại phát triển, các thành phố thương mại nở rộ và các nhóm kinh doanh lớn xuất hiện khắp cả nước. Dân số vượt mốc 400 triệu người, chiếm gần một nửa tổng dân số thế giới lúc bấy giờ. Tuy nhiên, Nhà Thanh không đủ linh hoạt để đối mặt với thách thức của thế giới hiện đại và áp lực từ chiến tranh nội và ngoại. Cuối cùng, vào năm 1912, Nhà Thanh chính thức kết thúc.
Hiểu rõ hơn về các triều đại phong kiến sẽ giúp bạn có cái nhìn toàn diện hơn về lịch sử và văn hóa của Trung Quốc. TBT tin chắc rằng với những thông tin trên đây, bạn đã biết được các triều đại Trung Quốc cũng như biết về đặc điểm và thành tựu trong từng thời kỳ. Nếu bạn có nhu cầu tìm hiểu thêm về tiếng Trung và các khóa học thì đừng quên liên hệ TBT ngay nhé.
知不知，上
Tri Bất Tri, Thượng
